"Wat vinden cacaoboeren zelf 'fair trade'?"

Waarom wilde je onderzoek doen naar de cacao-industrie?
'Ik ben een groot chocoladeliefhebber. Maar toen ik mij ging verdiepen in de industrie was ik geschokt door de ongelijkheid. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de grote verschillen tussen de macht van de Big 5 - de grootste chocoladebedrijven Ferrero, Nestlé, Cadbury, Hershey en Mars - en daartegenover de positie van boeren, dat klopt niet.
Iedereen uit de groep waarmee ik dit onderzoek deed had wel iets waar die ontzettend op aansloeg. Hoe kan het bijvoorbeeld dat de bodem al zo lang wordt uitgeput? En wat is nu eigenlijk het effect van keurmerken?’

Wat hebben jullie precies onderzocht?
‘We deden dit onderzoek in opdracht van de organisatie Africa in Motion. Zij wilden weten op welke manier Afrikaanse diaspora in Nederland kunnen bijdragen aan een eerlijkere cacao-industrie. Vanuit diaspora bestaat vaak de wil om op een manier in verbinding te blijven met het land van herkomst. Samen met Max Koffi, de oprichter van Africa in Motion, gingen we op zoek naar de manier waarop diaspora een brug kunnen slaan om de cacao-industrie eerlijker te maken. Om dat uit te zoeken, moesten we eerst het ultieme begrip rondom ‘eerlijkheid’ in de cacao-industrie onderzoeken: fair trade.'

Waar komt dat idee van ‘fair trade’ eigenlijk vandaan?
'Het is in de vorige eeuw in het westen ontstaan. Consumenten bekommerden zich toen steeds meer over de herkomst van producten, zoals bananen, rijst en ook chocola. Ze willen dat die op een eerlijke manier geproduceerd worden. Fair trade-keurmerken bieden een uitkomst. De vraag die wij daarbij stellen is; wordt er daarbinnen ook rekening gehouden met de cultuur van de landen waar de producten vandaan komen. Wat ziet een Ghanese boer bijvoorbeeld als fair trade?'

Is er iets mis met het huidige idee van ‘fair trade’?
'Als je naar de cacaosector kijkt, zie je dat het op zich werkt. Keurmerken halen goede dingen uit voor boeren en het milieu. Maar er zijn twee zaken waar je voorzichtig mee moet zijn. Allereerst kun je niet zomaar jouw idee van ‘wat goed is’ opleggen aan cacaoboeren. Dat is wel wat certificering nu doet. Bedrijven hier hebben besloten wat certificering is en wat het inhoudt. Dat wordt vervolgens gecommuniceerd naar boeren die daar een certificaat voor moeten kopen. Zij moeten daar dus in investeren, terwijl dat voor hen misschien niet eens eerste prioriteit heeft. En ten tweede zijn er nu zoveel certificeringen dat de waarde ervan verloren lijkt te gaan. Het begon idealistisch om consumenten een bewuste keuze te laten maken, maar inmiddels zijn er zo veel keurmerken dat consumenten niet meer weten wat ze kopen.'

Kunnen we dan maar beter helemaal stoppen met keurmerken?
'Nee, ik denk absoluut niet dat keurmerken slecht zijn en dat we ermee moeten ophouden. Maar uit ons onderzoek blijkt wel dat je ze zou kunnen heroverwegen; draagt het certificaat nog wel bij aan een beter leven voor boeren en hoe zien boeren dat zelf?'

Op welke manier zou fair trade een nieuwe - meer Afrikaanse - invulling kunnen krijgen?
'Dat blijkt nog best moeilijk, omdat het een westers begrip is. Dus je bent eigenlijk op zoek naar een definitie van iets wat daar niet bestaat. Maar wat er wel aan grenst, is de Afrikaanse filosofie rondom ‘Ubuntu’. Mijn groepsgenoten Muriel en Felix zijn daar helemaal ingedoken. Ubuntu staat voor ‘ik ben, omdat wij zijn’. Alles draait uiteindelijk om de gemeenschap en het samen doen. Dat past eigenlijk heel goed binnen de doelen die chocoladekeurmerken nastreven. Alleen zie je binnen die keurmerken dat ze zich vaak op het individu richten. Zo gaat er bijvoorbeeld premie naar een boer, maar neem je dan ook de gemeenschap mee? Of een hele andere kwestie; vaak werken kinderen mee op plantages, is dat dan meteen kinderarbeid? Vanuit het idee van Ubuntu zou je een heel andere definitie van wat goed is en wat fair trade is, kunnen maken.'

Zijn jullie tot een nieuwe definitie van ‘fair trade’ gekomen?
'Niemand uit onze onderzoeksgroep is Afrikaanse diaspora. Dus we voelden ons niet geroepen om conclusies te trekken. We hebben gezegd; je kan het lezen, dit is ons idee erover, maar we willen niet zeggen; dit is goed of dit is slecht. Daarnaast hebben we drie trends onderzocht, waarbinnen een rol voor Afrikaanse diaspora weggelegd zou kunnen zijn in de cacaosector: als certificeerder, als lobbyist of als ondernemer. Uit ons onderzoek bleek dat die tweede het meest in de smaak valt bij diaspora. Binnen die functie zouden ze zelf fair trade kunnen herdefiniëren.'

Het onderzoek is afgerond. Wat nu?
'Samen met Max Koffi en andere diaspora ben ik de Cacao Coalition begonnen. We willen cacao-experts in Nederland en Ghana samenbrengen om erachter te komen welke oplossingen nu al voor het oprapen liggen. Dat doen we los van de industrie en los van economische belangen. Er is zoveel kennis binnen de wetenschap en maatschappelijke organisaties. Als we die allemaal bundelen, moeten we snel tot een idee kunnen komen.'

En dat idee geven jullie dan op een presenteerblaadje aan de de Big 5?
'Ja, we willen het zo simpel houden als het is. Zo van: kijk dit is een mogelijke oplossing, alles is doorberekend, met dit geld kun je dit en dit doen en daarmee help je zoveel duizend boeren. Want het is mogelijk! Maar dan moet je de goede partners vinden en de grote chocoladebedrijven moeten in die goede partners willen investeren.'

Dat klinkt als Ubuntu…
'Dit is inderdaad een gemeenschap creëren! We moeten het samen doen. Niet allemaal apart, dat schiet niet op. Verandering kan plaatsvinden als een grote groep het wil. Ik geloof erin dat we de cacaowereld met de Cacao Coalition een stapje verder kunnen brengen.'